Phản xạ có điều kiện là gì? Phân loại các dạng phản xạ có điều kiện

Phản xạ có điều kiện là một trong những quy luật cơ bản của hệ thống thần kinh, giúp cơ thể chúng ta đáp ứng linh hoạt với môi trường xung quanh. Hãy cùng tìm hiểu về những khía cạnh quan trọng của phản xạ có điều kiện trong bài viết của Nhà thuốc Long Châu.

Tìm hiểu phản xạ có điều kiện là gì?

Phản xạ có điều kiện là một dạng phản xạ của hệ thống thần kinh trong cơ thể, nơi mà phản ứng của cơ thể đối với một kích thích cụ thể không xảy ra một cách tự động mà phụ thuộc vào các điều kiện cụ thể. Khác với phản xạ không điều kiện, phản xạ có điều kiện đòi hỏi sự học và thích ứng từ cơ thể dựa trên các kích thích và môi trường xung quanh.

Phản xạ có điều kiện có thể hình thành qua quá trình học tập và kinh nghiệm. Điều này bao gồm cả việc kết hợp thông tin từ các giác quan và sử dụng thông tin đó để điều chỉnh phản ứng của cơ thể. Các ví dụ điển hình về phản xạ có điều kiện bao gồm việc học lái xe, kỹ năng thể thao hay bất kỳ hoạt động học thuật nào mà cơ thể cần phản ứng dựa trên kinh nghiệm và thông tin cụ thể.

Phân loại các dạng phản xạ có điều kiện

Về phân loại các dạng phản xạ có điều kiện thì chúng ta sẽ dựa theo nhiều yếu tố, cụ thể như sau:

• Dựa theo tính chất kích thích của phản xạ sẽ chia thành 3 loại: Phản xạ có điều kiện tự nhiên hình thành dựa trên điều kiện tự nhiên, phụ thuộc vào kích thích của phản xạ không điều kiện. Phản xạ có điều kiện nhân tạo hình thành dựa trên kích thích của phản xạ có điều kiện. Phản xạ có điều kiện lưu dấu vết chính là phản xạ nhân tạo nhưng tác dụng của phản xạ trước đó được lưu lại để ảnh hưởng đến phản xạ sau như trường hợp của việc đi - đứng - chạy.
• Dựa theo cơ quan cảm thụ thì phản xạ có điều kiện được chia thành 2 loại là: Phản xạ có điều kiện thính giác và phản xạ có điều kiện thị giác.
• Dựa theo cơ quan cảm giác, phản xạ có điều kiện cũng được chia thành 2 loại là: Phản xạ có điều kiện cảm thụ liên quan đến các cơ quan cảm giác nội tại của cơ thể và phản xạ có điều kiện ngoại cảm thụ ảnh hưởng bởi các yếu tố từ môi trường ngoại vi.
• Dựa theo hệ thống phản ứng của cơ thể thì phản xạ có điều kiện được chia thành cấp 1, cấp 2, cấp 3… Cấp phản xạ càng cao thì quá trình phản ứng càng trở nên phức tạp và được kiểm soát bởi các cấp độ thần kinh cao hơn trong hệ thống thần kinh.

Cơ sở hình thành phản xạ có điều kiện

Cơ sở hình thành phản xạ có điều kiện bao gồm những phản xạ linh hoạt, thích nghi với môi trường và nâng cao khả năng thích ứng của cơ thể như sau:

• Phối hợp giữa kích thích trung tính và kích thích không điều kiện là quan trọng để hình thành phản xạ có điều kiện. Ví dụ, việc ánh sáng trở thành kích thích có điều kiện của phản xạ tiết nước bọt sau khi được phối hợp nhiều lần với thức ăn cho chó, trong khi trước đây ánh sáng không có liên quan đến thức ăn.
• Kích thích có điều kiện xảy ra trước kích thích không điều kiện và thời gian giữa hai kích thích cần phải hợp lý. Ví dụ, ánh sáng phải xuất hiện trước khi chó được cho ăn để hình thành phản xạ.
• Cơ thể cần ở trong trạng thái tỉnh táo với các trung tâm phản ứng của phản xạ có tính hưng phấn cao. Trạng thái hoạt động của vỏ não là quan trọng, đặc biệt trong quá trình tập luyện kỹ năng và động tác thể thao.
• Tránh kích thích không cần thiết để ngăn chặn sự xuất hiện của phản xạ không được dự định. Các yếu tố gây nhiễu như nhiệt độ, nói chuyện có thể ảnh hưởng đến quá trình hình thành phản xạ có điều kiện.
• Ức chế phản xạ có điều kiện: Đảm bảo thường xuyên củng cố phản xạ có điều kiện đã hình thành để tránh tình trạng mất mát của nó nếu không được củng cố. Bên cạnh đó cần đảm bảo sự thích nghi của cơ thể với môi trường và điều kiện sống thay đổi liên tục. Hình thành các thói quen và tập tính tích cực cho sự phát triển và thích ứng của con người.

Cơ chế hình thành phản xạ có điều kiện

Cơ chế hình thành phản xạ có điều kiện dựa trên quá trình tạo ra các kết nối tạm thời giữa các trung tâm của kích thích không điều kiện và có điều kiện trong vỏ não. Trong trường hợp phản xạ tiết nước bọt dưới ánh sáng, tồn tại các kết nối tạm thời giữa trung tâm thị giác (thùy chẩm) và thức ăn. Khi có kích thích trung tính (ánh sáng) tác động vào cơ quan cảm thụ (võng mạc mắt) ở vùng cảm giác tương ứng trên vỏ não, xuất hiện sự hưng phấn. Sau đó, kích thích không điều kiện (thức ăn) gây ra sự hưng phấn trong vùng vỏ não (hành não).

Tuân theo nguyên tắc ưu thế vùng hưng phấn, các trung tâm hưng phấn yếu hơn sẽ chịu ảnh hưởng và tạo ra các kết nối tạm thời giữa chúng, chưa có sẵn từ trước. Quá trình lặp đi lặp lại của đường dây liên kết này tạo ra động lực và kết quả là khi không còn thức ăn, chỉ cần ánh sáng, chó vẫn duy trì phản xạ tiết nước bọt mà không cần kích thích từ thức ăn.

Ý nghĩa của phản xạ có điều kiện như thế nào?

Các phản xạ có điều kiện được xem là đa dạng và mang đặc điểm đa năng như việc ưu tiên mặc quần áo ấm khi thời tiết lạnh và mặc những bộ trang phục mát mẻ khi trời nóng. Chúng đóng vai trò quan trọng trong việc thích nghi với môi trường xung quanh và làm tăng cường khả năng thích ứng của cơ thể. Những phản xạ này thường liên quan và tham gia vào hoạt động của vỏ bán cầu đại não.

Tính ổn định của các phản xạ có điều kiện đòi hỏi sự luyện tập đều đặn. Ví dụ, kỹ thuật nhảy với một động tác được hình thành từ các động tác trước đó cần yêu cầu việc tập luyện thường xuyên để duy trì và phát triển động lực. Phản xạ có điều kiện đóng vai trò quan trọng trong việc giúp cơ thể thích nghi với môi trường sống đa dạng và thường xuyên biến đổi.

Như vậy, Nhà thuốc Long Châu vừa chia sẻ kiến thức chuyên sâu về phản xạ có điều kiện là gì, cơ chế hình thành và chức năng của phản xạ có điều kiện. Hy vọng bài viết đã mang đến cho bạn đọc những thông tin bổ ích để bạn hiểu thêm về lĩnh vực này. Chúc bạn luôn khỏe mạnh!