Hiện nay, châu Á được nhận định là khu vực có cơ cấu dân số đang già đi nhanh nhất thế giới. Điền hình, khu vực Đông Nam Á đang chứng kiến sự già hóa dân số nhanh chóng với tỷ lệ số lượng người trong độ tuổi lao động trên tổng dân số được cho là sẽ bắt đầu giảm trong năm nay.
Trong khi đó, năm 2019, tỷ lệ người từ 65 tuổi trở lên trong khu vực đạt 7%, ngưỡng được coi là "xã hội già hóa". Tỷ lệ này dự kiến sẽ đạt 14% vào năm 2043, đưa khu vực vào nhóm "dân số già". Tốc độ già hóa dân số giữa các quốc gia có sự khác nhau. Nếu Singapore tuổi trung bình đã tăng lên 41,5 tương đương với Nhật Bản và các nước châu Âu lớn thì Philippines vẫn ở mức thấp 29,3. Trong khu vực Đông Nam Á, Thái Lan là nước có dân số già hóa cao hơn so với nhiều nước khác với 16% dân số là từ 65 tuổi trở lên. Ước tính đến năm 2029, Thái Lan sẽ gia nhập danh sách các xã hội siêu già hóa với hơn 20% dân số trên 65 tuổi.
Báo cáo về Triển vọng dân số của Liên Hợp Quốc, dự báo đến năm 2050, khu vực ASEAN sẽ có hơn 176 triệu người trên 60 tuổi, chiếm hơn 22% tổng dân số của khối. Ước tính đến năm 2035, ASEAN dự kiến sẽ có hơn 127 triệu người từ 65 tuổi trở lên, chiếm khoảng 20% tổng dân số.
Nhận định về những thách thức mà các nước phải đối mặt với già hóa dân số, giới chuyên gia cho rằng, nếu bị cản trở bởi lực lượng lao động giảm sút, các quốc gia ở Đông Nam Á sẽ bị ảnh hưởng về phát triển kinh tế - xã hội. Điều này có thể thấy một trong những lợi thế của khu vực Đông Nam Á là sở hữu lực lượng lao động dồi dào và giá rẻ đã thu hút lượng đầu tư khổng lồ hàng năm dịch chuyển về các nước trong khu vực. Tuy nhiên, già hóa dân số sẽ khiến các nền kinh tế Đông Nam Á mất đi lợi thế này. Hay như, một số nước trong khu vực Đông Nam Á đang xuất khẩu lượng lớn lao động, nhưng trong tương lai gần, các nước này sẽ không đủ khả năng xuất khẩu lao động nữa nếu phải đối mặt với tình trạng dân số già - thiếu lao động.
Tình trạng xã hội già hóa là điều khó có thể tránh khỏi, nhưng nhiều quốc gia Đông Nam Á lại chưa được chuẩn bị tốt hệ thống an sinh xã hội để ứng phó với thách thức này, khi những khoản chi tiêu cho an sinh xã hội chiếm chưa đến 10% GDP ở các nền kinh tế khu vực. Theo dữ liệu do Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) tổng hợp, ngay cả ở quốc gia có hệ thống an sinh xã hội tốt nhất khu vực là Singapore, tỷ lệ này cũng dưới 60%, thấp hơn nhiều so với mức trung bình 87% của các thành viên OECD.
Năm 2023, Ủy ban Các vấn đề kinh tế và xã hội của Liên Hợp Quốc đã xác định già hóa dân số là một xu hướng mang tính toàn cầu. Tuy nhiên, Ủy ban này cho rằng, nếu có chính sách hỗ trợ phù hợp cùng việc thay đổi cách nghĩ, lối sống từ chính người cao tuổi, những khó khăn, thách thức trong già hóa dân số của các nước sẽ phần nào được giải quyết, thậm chí là có thể tận dụng những lợi ích mà già hóa dân số mang lại.
Chuẩn bị ứng phó với già hóa dân số, Chính phủ các nước Đông Nam Á đã có cách tiếp cận ở mức độ cụ thể khác nhau, nhưng nhìn chung đều coi trọng, quan tâm đến chế độ chính sách đối với người cao tuổi. Hiện, các nước tập trung vào ba ưu tiên chính gồm:
- Tăng cường hệ thống y tế, nâng cấp cơ sở hạ tầng về y tế và cộng đồng, tập trung cải tạo và xây mới bệnh viện, trung tâm chăm sóc người già, các trung tâm sinh hoạt cộng đồng ở khu dân cư để tạo sự kết nối, hỗ trợ lẫn nhau.
- Nâng độ tuổi làm việc và nghỉ hưu, tạo điều kiện để người già làm việc phù hợp với nguyện vọng và năng lực, để có thu nhập, tránh làm gánh nặng cho gia đình, vừa tạo niềm vui.
- Nâng phụ cấp chế độ cho người cao tuổi, người có hoàn cảnh khó khăn, nhất là những gia đình từng có nhiều đóng góp cho xã hội; đưa ra các gói ưu đãi mua hàng , khám bệnh giảm giá…/.
PV
