Trong những năm gần đây, tệ nạn xã hội đã dần len lỏi vào môi trường học đường. Tệ nạn làm tha hóa nhân cách, suy đồi đạo đức, đồng thời khiến các em bỏ bê việc học và đánh mất tương lai của chính mình. Trước những hậu quả to lớn do tệ nạn gây ra, gia đình, nhà trường và xã hội cần phải có biện pháp ngăn chặn kịp thời.
Thực trạng về tệ nạn xã hội trong học đường
Tệ nạn xã hội là tên gọi chung của các hiện tượng xã hội tiêu cực để lại những hậu quả nặng nề đối với cá nhân, gia đình và xã hội. Biểu hiện đặc trưng của tệ nạn là những hành vi và suy nghĩ sai lệch, không phù hợp với chuẩn mực đạo đức và vi phạm luật pháp.
Tệ nạn xã hội có thể xảy ra ở bất cứ độ tuổi nào nhưng thường gặp ở người trẻ và thanh thiếu niên. Đây là giai đoạn cả tâm sinh lý đều có sự thay đổi đột ngột. Nếu không được gia đình và nhà trường giáo dục, quản lý đúng cách, trẻ trong độ tuổi học đường có thể sa lầy vào con đường tệ nạn.
Hiện tại, chưa có con số chính thức về tỷ lệ tệ nạn xã hội trong học đường. Tuy nhiên, một số thống kê được thực hiện trên phạm vi nhỏ đã cho thấy, tỷ lệ học sinh - sinh viên dính vào tệ nạn xã hội là không nhỏ.
- Số liệu của Cục phòng chống tệ nạn xã hội công bố vào tháng 7-2017 cho thấy, có đến 8% số người nghiện ma túy đang ở trong độ tuổi học sinh.
- Thống kê của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) vào năm 2022 cho thấy, 10 - 15% trẻ có dấu hiệu nghiện game. Trong đó, chiếm khoảng 80% là trẻ từ 10 - 15 tuổi.
- Theo thống kê vào năm 2018 của một tổ chức Anh Quốc, khoảng 25.000 trẻ em ở Anh nghiện cờ bạc và cứ 6 em thì có 1 em đánh bài bạc ít nhất 1 lần/ tuần.
- Số liệu được công bố vào năm 2021 cho thấy, tỷ lệ gian lận trong thi cử lên đến 8%. Tuy nhiên, con số này có thể thấp hơn rất nhiều so với thực tế bởi rất nhiều trường hợp gian lận nhưng không được phát hiện.
- Theo khảo sát sơ bộ của Bộ Y tế vào năm 2017, ước tính có khoảng 87.000 người bán dâm. Trong đó hơn 50% là người chưa thành niên.
Thông qua các khảo sát, thống kê trên quy mô nhỏ, có thể thấy tỷ lệ tệ nạn xã hội trong học đường là không thấp. Trong vài năm trở lại đây, tệ nạn xã hội trong học đường ngày càng gia tăng - đặc biệt là nghiện game online, mại dâm và nghiện bài bạc. Thực trạng này chính là hồi chuông cảnh báo gia đình, nhà trường và các cơ quan chức năng cần có hành động thiết thực để ngăn chặn kịp thời những hậu quả lâu dài.
Các tệ nạn xã hội thường gặp ở tuổi học đường
Trước đây, tệ nạn xã hội trong học đường chủ yếu là bạo lực và gian lận thi cử. Tuy nhiên, do sự phát triển không ngừng của xã hội, các tệ nạn bắt đầu diễn biến phức tạp hơn và len lỏi vào không gian trường học.
Dưới đây là các tệ nạn xã hội thường gặp ở lứa tuổi học đường:
1. Bạo lực học đường
Bạo lực học đường luôn là vấn nạn lớn nhất đối với ngành giáo dục. Trước đây, bạo lực được thể hiện chủ yếu qua các hành vi bắt nạt, gây tổn thương về mặt thể chất. Tuy nhiên, sự phát triển của internet đã dẫn đến nhiều hình thức bạo lực khác như bạo lực qua mạng (Cyber bullying).
Không chỉ có những hành vi ngang ngược và thô bạo, nhiều em học sinh còn sử dụng những từ ngữ nặng nề để áp bức và làm tổn thương tinh thần bạn học. Nạn nhân của bạo lực học đường vừa phải gánh chịu nỗi đau thể chất và tinh thần nặng nề. Các em sẽ khó có thể chuyên tâm cho việc học và luôn có tâm lý sợ hãi khi đến trường.
Hiện nay còn xuất hiện một dạng bạo hành mới là bạo hành lạnh. Tất cả mọi người đều im lặng và không giao tiếp với nạn nhân trong thời gian dài. Kết quả là nạn nhân sẽ bị cô lập và tẩy chay hoàn toàn. Mặc dù không có lời nói hay hành vi gây tổn thương nhưng sự im lặng sẽ khiến cho nạn nhân bị bức bối về tinh thần. Thực tế cho thấy, không ít em học sinh bị trầm cảm và khủng hoảng tâm lý do nạn bạo lực học đường.
2. Gian lận trong thi cử
Gian lận trong thi cử là tệ nạn phổ biến nhất trong học đường. Nhiều học sinh, sinh viên coi nhẹ việc gian lận và cho rằng hành vi này không thực sự là “tệ nạn”. Tuy nhiên, gian lận dù ở bất cứ môi trường nào cũng đáng bị lên án - đặc biệt là trong môi trường cần sự công bằng tuyệt đối như trường học.
Gian lận trong thi cử làm mất đi sự công bằng vốn có của việc giáo dục. Về lâu dài, các em học sinh sẽ hình thành tâm lý ỷ lại, không muốn cố gắng và nỗ lực trong học tập. Đạt kết quả học tập cao bằng cách gian lận sẽ khiến các em bị thiếu hụt kiến thức và có “lỗ hổng” về nhân cách, đạo đức. Do đó, gia đình và nhà trường cần phải có biện pháp để “chặn đứng” tệ nạn này nhằm đảm bảo các em được học tập trong một môi trường thực sự công bằng.
3. Nghiện game, internet
Trước sự phát triển không ngừng của internet và công nghệ, chất lượng cuộc sống của con người được cải thiện rất nhiều. Tuy nhiên, đi kèm theo đó là những mặt trái như bắt nạt qua mạng, nghiện game và internet. Nghiện game online là vấn nạn lớn đối với học sinh, sinh viên và người trẻ tuổi.
Ban đầu, học sinh, sinh viên tìm đến game online chỉ để giải trí. Tuy nhiên, với sức hấp dẫn không thể cưỡng lại, các em ngày càng dành nhiều thời gian để chơi game. Khi chơi game online, não bộ sẽ tiết ra nhiều dopamine tạo ra cảm giác thư giãn, phấn khích và hứng thú. Từ đó các em sẽ càng chơi càng nghiện và cuối cùng bỏ bê việc học để có thể thỏa mãn thú chơi game.
Nghiện game online không đơn thuần là dành nhiều thời gian để chơi game. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã công nhận nghiện game là rối loạn tâm thần chính thức. Trẻ bị nghiện game online sẽ có biểu hiện trầm cảm cùng với các triệu chứng tương tự như nghiện chất. Nghiện game online rất khó điều trị và tỷ lệ tái nghiện cao. Do đó, đòi hỏi gia đình và nhà trường cần phát hiện sớm để các em được thăm khám, điều trị kịp thời.
4. Tệ nạn cờ bạc
Tệ nạn cờ bạc cũng đang dần len lỏi vào trong môi trường học đường. Khi tham gia cờ bạc, các em sẽ xao nhãng việc học và không có thời gian để nghỉ ngơi, chăm sóc sức khỏe. Ngoài ra, tệ nạn cờ bạc cũng dẫn đến những tệ nạn khác như cướp giật, mại dâm,…
Đa phần học sinh, sinh viên dính vào tệ nạn cờ bạc đều có các hành vi cướp giật, trộm cắp và gian dối gia đình để có tiền đánh bạc. Nếu không ngăn chặn kịp thời, tệ nạn này sẽ khiến cho các em bị biến đổi nhân cách và suy đồi đạo đức. Nhiều em quyết định bỏ học để đắm chìm trong thú vui bài bạc và kết quả là đánh mất tương lai xán lạn phía trước.
5. Sử dụng rượu bia, chất gây nghiện
Trong những năm gần đây, tỷ lệ thanh thiếu niên sử dụng rượu bia và chất gây nghiện gia tăng đáng kinh ngạc. Ban đầu, các em chỉ tìm đến bia rượu và tập hút thuốc lá để thể hiện với bạn bè. Tuy nhiên, dần dần các em trở nên sa lầy và không thể thoát khỏi các thói quen thiếu lành mạnh này.
Từ thuốc lá đến bia rượu và ma túy chỉ là vấn đề thời gian. Vì vậy, gia đình và nhà trường cần phải phát hiện kịp thời những bất thường ở con trẻ. Khi dính vào chất gây nghiện, cả sức khỏe thể chất và tinh thần của các em đều tuột dốc nhanh chóng. Nghiện chất khiến các em không thể tập trung học tập, suy nghĩ méo mó và bắt đầu có các hành vi sai lệch.
Trẻ trong độ tuổi mới lớn thường có tính cách nông nổi, ấu trĩ nên chưa nhận thức sâu sắc hậu quả từ những hành vi của bản thân. Đây là lý do nhà trường và gia đình cần đẩy mạnh công tác nâng cao nhận thức cho các em về tệ nạn xã hội. Ngoài ra, cần phát hiện và ngăn chặn những hành vi lôi kéo sử dụng chất gây nghiện.
6. Quan hệ tình dục sớm và mại dâm
Giáo dục giới tính ở nước ta vẫn còn rất hạn chế do công tác triển khai lỏng lẻo và chưa nhất quán. Ngoài ra, do quan niệm tình dục là vấn đề nhạy cảm nên cha mẹ rất ít khi đề cập với con trẻ. Điều này khiến cho các em thiếu nhận thức và không hình dung được những hậu quả phải đối mặt khi quan hệ tình dục sớm.
Vừa qua, Bộ giáo dục và đào tạo đã công bố tỷ lệ trẻ quan hệ tình dục sớm. Cụ thể, tỷ lệ học sinh quan hệ tình dục trước 14 tuổi trong năm 2013 chỉ 1.48% nhưng đã tăng lên 3.51% vào năm 2019. Con số này không ngừng gia tăng và chắc chắn sẽ không dừng lại nếu không có các biện pháp ngăn chặn.
Quan hệ tình dục sớm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh phụ khoa, nam khoa và những bệnh lây nhiễm qua đường tình dục (trong đó không thể không nhắc đến HIV/ AIDS). Bên cạnh đó, tệ nạn này cũng dẫn đến nhiều hệ lụy khác như đánh mất sự vô tư, trong sáng của lứa tuổi học trò. Một số trẻ khi lớn lên trở nên chai sạn và khó nảy sinh tình cảm với người khác do “va chạm thể chất” từ sớm.
Song song với nạn quan hệ tình dục sớm là hành vi mại dâm. Nhiều trẻ vì muốn có tiền tiêu xài đã không ngần ngại bán mình. Số tiền kiếm được giúp các em thỏa mãn nhu cầu vật chất và những thú vui phù phiếm nhưng đi kèm theo đó là vô số hệ lụy khôn lường. Mại dâm mang lại số tiền vô cùng lớn, từ đó dẫn đến tâm lý chán học và bỏ học. Nếu không có sự can thiệp kịp thời, tương lai của các em có thể khép lại hoàn toàn.
7. Tệ nạn trộm cắp
Trộm cắp là một trong những tệ nạn xã hội thường gặp ở tuổi học đường. Hành vi trộm cắp có thể xuất phát từ tâm lý ghen ghét, đố kỵ với cuộc sống đủ đầy của bạn bè đồng trang lứa. Nhiều trẻ có hành vi trộm cắp vì muốn có tiền để phục vụ cho những thú vui không lành mạnh như chơi game online, hút thuốc lá, bóng cười, sử dụng rượu bia, chất gây nghiện,…
Hành vi trộm cắp ở tuổi học đường được thể hiện với nhiều mức độ khác nhau. Ban đầu, các em có thể trộm cắp đồ dùng của bạn học, sau đó là đến tiền và những tài sản có giá trị. Không ít trường hợp các em học sinh kết bè kết phái để trấn lột tiền của bạn bè. Hành vi trộm cắp không chỉ xảy ra trong phạm vi nhà trường mà các em còn có thể trộm cắp tiền, đồ dùng có giá trị ở nhà sách, siêu thị,…
Tệ nạn trộm cắp làm ảnh hưởng đến môi trường học tập và rộng hơn là an sinh xã hội. Bên cạnh đó, những hành vi sai trái này sẽ làm méo mó nhân cách của các em. Khi trưởng thành, các em sẽ trở thành mầm mống của xã hội với tính cách phách lối, ngang tàng, coi nhẹ luật pháp và những chuẩn mực đạo đức.
Nguyên nhân dẫn đến tệ nạn xã hội trong học đường
Tệ nạn xã hội trong học đường ngày càng biến tướng với những hành vi “xấu xí” đáng lên án. Thực tế, có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tệ nạn xã hội ở học sinh và sinh viên nhưng nguồn gốc sâu xa đều là do cách giáo dục không phù hợp của gia đình và nhà trường. Bên cạnh đó, công tác quản lý xã hội lỏng lẻo của chính quyền cũng là yếu tố dẫn đến thực trạng như hiện nay.
Các nguyên nhân dẫn đến tệ nạn xã hội trong học đường:
- Gia đình thiếu sự quan tâm khiến các em dễ bị lôi kéo vào các tệ nạn xã hội.
- Gia đình đặt quá nhiều kỳ vọng và gây áp lực về kết quả học tập cũng khiến các em dễ sa lầy vào con đường tệ nạn. Trong trường hợp này, các em thường gian lận thi cử, tìm đến bia rượu, game online để giải tỏa cảm xúc.
- Gia đình quá bảo bọc, không trang bị cho các em kiến thức và kỹ năng sẽ khiến cho các em dễ bị lôi kéo, dụ dỗ. Thay vì cấm đoán và bảo bọc, nên nâng cao nhận thức để các em có thể tự bảo vệ bản thân trước những cạm bẫy trong cuộc sống.
- Nhà trường quản lý lỏng lẻo khiến bạo lực học đường, gian lận thi cử,… liên tục xuất hiện trong môi trường giáo dục.
- Cách giáo dục quá nghiêm khắc, cứng nhắc của gia đình và nhà trường cũng là nguyên nhân gia tăng tệ nạn xã hội. Ở độ tuổi học đường, các em rất nhạy cảm với những lời phê bình, chỉ trích. Nếu không khéo léo, gia đình và nhà trường có thể khiến các em bị tổn thương tâm lý. Kết quả là không ít em tìm đến game online, bia rượu, ma túy và có các hành vi trộm cắp, phá phách để chống đối lại người lớn.
- Công tác giáo dục giới tính, kỹ năng sống còn lỏng lẻo là nguyên nhân dẫn đến tệ nạn mại dâm và quan hệ tình dục sớm ở tuổi học đường.
- Tham vấn tâm lý học đường đã được triển khai từ lâu nhưng vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn. Do đó, các em thường tìm đến game online, rượu bia, hút thuốc lá,… để giải tỏa cảm xúc và uất ức về mặt tinh thần.
- Nội dung giáo dục khá khô khan, chủ yếu cung cấp kiến thức mà không trang bị cho học sinh những kỹ năng cần thiết. Ngoài ra, ít tổ chức các hoạt động ý nghĩa, vui chơi tập thể cũng khiến các em không được nuôi dưỡng lòng nhân ái, sự sẻ chia và cảm thông với bạn bè đồng trang lứa.
- Ảnh hưởng của sách báo, truyện tranh bạo lực, đồi trụy,… cũng góp phần làm gia tăng tỷ lệ tệ nạn xã hội trong học đường.
- Một lý do khác khiến cho tệ nạn xã hội thường xảy ra ở người trẻ và thanh thiếu niên vì đây là giai đoạn tâm lý có sự thay đổi lớn. Ở độ tuổi này, các em luôn muốn khẳng định mình và chứng minh để mọi người thấy bản thân đã thật sự khôn lớn. Nếu không được định hướng đúng đắn, việc có những suy nghĩ và hành vi sai lệch là không thể tránh khỏi.
- Công tác quản lý xã hội ở một số địa phương còn chưa nhất quán và lỏng lẻo khiến các đối tượng xấu trà trộn, dụ dỗ các em vào tệ nạn.
Nhìn chung, cách giáo dục, quản lý lỏng lẻo của gia đình và nhà trường chính là “cơ hội” để tệ nạn xã hội xuất hiện trong môi trường học đường. Nếu không hành động kịp thời, tệ nạn có thể lây lan nhanh khiến cho các em khó có thể phát triển năng lực và nhân cách lành mạnh.
Hậu quả của tệ nạn xã hội trong học đường
Tệ nạn xã hội gây ra những hậu quả nặng nề đối với cá nhân, gia đình và xã hội dù xảy ra ở bất cứ đối tượng nào. Trẻ trong độ tuổi đến trường chưa hoàn thiện về nhận thức và năng lực còn hạn chế. Vì thế, tệ nạn xã hội có thể làm cản trở quá trình phát triển nhân cách, năng lực và về lâu dài sẽ đánh mất tương lai xán lạn của các em.
Các hậu quả của tệ nạn xã hội trong học đường:
- Tệ nạn xã hội gây ảnh hưởng nghiêm trọng đối với sức khỏe thể chất. Ở thanh thiếu niên, các tệ nạn như ma túy, rượu bia, thuốc lá,… khiến các em khó có thể phát triển chiều cao, cơ thể gầy yếu và suy nhược. Nghiêm trọng hơn, các em có thể bị nhiễm HIV và các bệnh lây qua đường tình dục.
- Nghiện game online để lại hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe thể chất và tâm thần. Đa số trẻ nghiện game đều bị trầm cảm, suy nhược, hành vi bất thường và khó kiểm soát.
- Tệ nạn xã hội làm tha hóa nhân cách - đặc biệt là người dưới 18 tuổi. Ở độ tuổi này, nhân cách của các em chưa hoàn thiện, tâm lý nhạy cảm và dễ bị ảnh hưởng bởi người khác. Tham gia tệ nạn xã hội sẽ khiến các em hình thành những tính cách tiêu cực như phách lối, bướng bỉnh, cứng đầu, ích kỷ, nhu nhược,…
- Tệ nạn xã hội trong học đường dễ khiến các em buông thả chính mình. Từ đó dẫn đến các hành vi không phù hợp với thuần phong mỹ tục, thậm chí là vi phạm pháp luật.
- Các nghiên cứu cho thấy, trẻ vị thành niên tham gia tệ nạn xã hội sẽ có nguy cơ phát triển rối loạn nhân cách chống đối xã hội. Người có dạng nhân cách này đa phần sẽ trở thành tội phạm và là mầm mống đe dọa đến an sinh xã hội.
- Tệ nạn xã hội còn khiến các em hao tốn nhiều thời gian, tiền bạc. Đồng thời bỏ bê việc học, thường xuyên trốn học và đánh mất tương lai của chính mình.
- Trẻ tham gia tệ nạn xã hội sẽ khó kiểm soát cảm xúc và hành vi. Từ đó gia tăng mâu thuẫn với gia đình, bạn bè và thầy cô giáo. Cuối cùng, trẻ đánh mất tất cả các mối quan hệ thực sự và chỉ duy trì mối quan hệ với những kẻ có nhân cách suy đồi.
- Tệ nạn xã hội trong học đường còn ảnh hưởng đến môi trường giáo dục. Sự xuất hiện của tệ nạn trong nhà trường khiến các em học sinh không thể yên tâm học tập, luôn lo sợ bị tẩy chay và bạo hành.
Những hậu quả của tệ nạn xã hội trong học đường là vô cùng nghiêm trọng và khó có thể đề cập một cách đầy đủ trong phạm vi bài viết. Tuy nhiên, hy vọng thông qua những thông tin trên, gia đình có thể quan tâm hơn đến con cái và thể hiện rõ vai trò là chỗ dựa vững chắc trong suốt quá trình phát triển của trẻ.
Các biện pháp phòng chống tệ nạn xã hội trong học đường
Trước những hậu quả nặng nề của tệ nạn xã hội trong học đường, gia đình, nhà trường và cơ quan chức năng cần phải có biện pháp phòng chống kịp thời. Phòng chống tệ nạn sẽ giúp chặn đứng không để tệ nạn lan rộng, đồng thời từng bước xóa bỏ tệ nạn xã hội và xây dựng môi trường sống lành mạnh để các em có thể phát triển một cách thuận lợi.
Tệ nạn xã hội ở tuổi học đường bắt nguồn từ sơ hở trong cách giáo dục và quản lý. Chính vì vậy để phòng chống hiệu quả, cần có sự phối hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội.
1. Về phía gia đình
Có thể nói, vai trò của gia đình là quan trọng nhất trong công tác ngăn chặn tệ nạn xã hội ở tuổi học đường. Trẻ được gia đình giáo dục đúng cách sẽ có ý thức tự bảo vệ bản thân và chủ động thông báo với nhà trường khi phát hiện tệ nạn. Nhận thức đúng đắn chính là “chìa khóa” để trẻ vững vàng trong suốt chặng đường đến trường và có thể vượt qua mọi cạm bẫy khi ra ngoài xã hội.
Các biện pháp ngăn chặn tệ nạn xã hội ở tuổi học đường từ phía gia đình:
- Giáo dục trẻ về hậu quả của các tệ nạn xã hội (cờ bạc, gian lận, mại dâm, ma túy, nghiện game,…).
- Dạy trẻ về cách bảo vệ bản thân ngay từ khi còn nhỏ. Khi trẻ chuẩn bị bước vào tuổi dậy thì, cần giáo dục giới tính và đề cập đến hậu quả của quan hệ tình dục sớm. Tuy nhiên, nên tránh tình trạng cấm đoán quá mức vì với tâm lý nhạy cảm của tuổi nổi loạn, càng cấm trẻ sẽ càng chống đối.
- Nên rèn luyện cho trẻ tính cách mạnh mẽ, dũng cảm, đồng thời nuôi dưỡng trong con tình yêu thương, sự chia sẻ, đồng cảm với tất cả mọi người.
- Gia đình nên giáo dục con cái nghiêm khắc nhưng cũng cần sự mềm mỏng và linh hoạt để con luôn chia sẻ với bố mẹ khi gặp khó khăn. Ngoài ra, gia đình cũng nên dành thời gian trò chuyện và giải đáp những thắc mắc của con.
- Tránh kỳ vọng và tạo áp lực quá lớn cho trẻ. Hãy để con được học tập đúng khả năng của mình, đồng thời nên khuyến khích con phát triển năng khiếu và học thêm các lớp kỹ năng sống để dạn dĩ, mạnh mẽ hơn.
- Khi bắt đầu sử dụng internet, gia đình cần quản lý sát sao để đảm bảo trẻ chơi game, đọc sách báo và phim ảnh phù hợp với lứa tuổi. Ngoài ra, cần quy định cụ thể thời gian sử dụng máy tính để tránh tình trạng trẻ nghiện game online.
- Cần phối hợp chặt chẽ với nhà trường để kịp thời phát hiện những dấu hiệu bất thường của con cái.
Từ khoảng 10 tuổi trở lên, trẻ sẽ bước vào giai đoạn dậy thì với nhiều thay đổi về tâm sinh lý. Do đó, bố mẹ không nên giữ cách giáo dục cũ. Sự linh hoạt trong cách giáo dục sẽ giúp bố mẹ và con cái luôn gần gũi, thấu hiểu. Ngoài ra, cần học cách tôn trọng con, tránh áp đặt và kiểm soát vô lý.
Nếu trẻ có những biểu hiện bất bình thường về mặt suy nghĩ, hành vi, cảm xúc, lời nói, cha mẹ có thể kết nối với chuyên gia tâm lý ở trường hoặc các chuyên gia tâm lý trị liệu tại các trung tâm uy tín để hiểu rõ vấn đề của con và có giải pháp phù hợp, kịp thời.
2. Vai trò của nhà trường và xã hội
Ngoài các biện pháp từ gia đình, nhà trường và cơ quan chức năng cũng cần thể hiện vai trò trong công tác ngăn chặn tệ nạn xã hội trong học đường. Sự phối hợp chặt chẽ từ gia đình, nhà trường và xã hội sẽ giúp “chặn đứng” các tệ nạn xã hội, giúp các em học sinh có thể phát triển lành mạnh cả về thể chất và tinh thần.
